Công đoàn các khu công nghiệp hiện đang quản lý 43 công đoàn cơ sở (CĐCS) trong đó có 42 CĐCS thuộc khối doanh nghiệp. Nhân Tháng công nhân năm 2022, từ ngày 04/5/2022 đến 15/5/2022, Công đoàn các khu công nghiệp thành lập hai tổ công tác đến kiểm tra cơm ca tại 06 doanh nghiệp có CĐCS trực thuộc.
Theo báo cáo, hiện có 21/42 doanh nghiệp tự cung cấp suất ăn ca, 18/42 doanh nghiệp thuê nhà thầu cung cấp suất ăn, 03/42 doanh nghiệp chi hỗ trợ ăn ca cho người lao động bằng tiền mặt. 32/42 doanh nghiệp có suất ăn giá trị từ 20.000đ trở lên; 03/32 doanh nghiệp có suất ăn trị giá khá cao với mức 40.000đ/suất nhưng vẫn còn 07/42 doanh nghiệp có giá trị suất ăn dưới 20.000đ, trong đó cá biệt vẫn còn 03 doanh nghiệp duy trì giá trị suất ăn ở mức thấp 15.000đ/suất. Qua kiểm tra thực tế đã cho thấy, nhiều doanh nghiệp quan tâm chăm lo cho bữa ăn ca của người lao động, đảm bảo về chất lượng, an toàn; thực đơn được thay đổi hàng ngày, hàng tuần, khá đa dạng về món ăn và được công bố công khai, có sự giám sát chặt chẽ của đại diện cán bộ CĐCS, đoàn viên và phòng hành chính của doanh nghiệp, giờ ăn ca được bố trí hợp lý. Tuy nhiên, vẫn còn một số doanh nghiệp đang giao cho các nhà thầu lo bữa ăn cho người lao động hoặc cung cấp, suất ăn ca với giá trị thấp về năng lượng và dinh dưỡng so với nhu cầu của người lao động. Vẫn còn doanh nghiệp chưa bố trí bếp ăn tập thể nên người lao động phải tự chuẩn bị suất ăn ca, tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn vệ sinh thực phẩm, ảnh hưởng đến sức khỏe, thời gian và công sức chuẩn bị.
Ngày 18/01/2022, Tổng LĐLĐ Việt Nam đã có Kết luận số 03/KL-BCH về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 7c/NQ-BCH ngày 25/2/2016 về “Chất lượng bữa ăn ca của người lao động”. Trong đó, Tổng liên đoàn đề nghị các cấp Công đoàn đưa nội dung chỉ đạo nâng cao chất lượng bữa ăn ca cho người lao động là một giải pháp chăm lo đời sống, xây dựng giai cấp công nhân theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, Nghị quyết số 02-NQ-TW ngày 12/6/2021 của Bộ Chính trị. Từ năm 2022, các cấp Công đoàn đề xuất, đối thoại hoặc thương lượng với người sử dụng lao động về bữa ăn ca của người lao động với giá trị thấp nhất ở địa bàn thuộc vùng I, vùng II (theo vùng xác định lương tối thiểu) là từ 20.000 đồng/suất trở lên; doanh nghiệp thuê đơn vị cung cấp suất ăn, giá trị thấp nhất từ 25.000 đồng/suất/trở lên. Địa bàn thuộc vùng III, vùng IV là từ 18.000 đồng/suất trở lên; doanh nghiệp thuê đơn vị cung cấp suất ăn thì giá trị thấp nhất từ 22.000 đồng/suất trở lên.
Đây là chỉ đạo kịp thời, phù hợp và đáp ứng được tình hình thực tiễn khi giá cả thực phẩm, hàng hóa có nhiều biến động như hiện nay.
Xét theo góc độ thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế thu nhập cá nhân, theo quy định tại Thông tư số 96/2015/TT-BTC “không khống chế tiền ăn trưa trả cho người lao động”, tức là khi doanh nghiệp chi tiền bữa ăn giữa ca, ăn trưa cho người lao động dưới các hình thức như trực tiếp nấu ăn, mua suất ăn, cấp phiếu ăn thì được tính vào chi phí được trừ khi đáp ứng được các điều kiện về hóa đơn, chứng từ và được ghi cụ thể về điều kiện hưởng, mức hưởng tại một trong các hồ sơ như: Hợp đồng lao động; TƯLĐTT; Quy chế tài chính của Công ty. Người lao động cũng không phải nộp thuế thu nhập cá nhân nếu doanh nghiệp hỗ trợ tiền ăn không quá 730.000đ/tháng bằng tiền mặt.
Xét theo góc độ bảo hiểm xã hội, căn cứ khoản 3 Điều 30 Thông tư 59/2015/TT-BLĐTBXH ngày 29/12/2015 của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, tiền ăn giữa ca cũng không phải là khoản tiền đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc hằng tháng nếu các khoản này được ghi thành mục riêng trong hợp đồng lao động.
Tuy nhiên, do giá trị suất ăn ca chưa được quy định cụ thể trong luật theo mức chung cho các loại hình doanh nghiệp nên giá trị suất ăn của công nhân phụ thuộc vào năng lực của từng doanh nghiệp. Đến thời điểm hiện tại, mới chỉ có hướng dẫn về ăn ca đối với người lao động trong công ty TNHH một thành viên do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ tại khoản 4 Điều 22 Thông tư 26/2016/TT-BLĐTBXH ngày 01/9/2016 của Bộ Lao động - Thương binh, Xã hội với mức tối đa không vượt quá 730.000 đồng/người/tháng. Đối với người lao động trong các doanh nghiệp khác, tùy vào điều kiện sản xuất, kinh doanh cũng như yêu cầu công việc, doanh nghiệp sẽ thỏa thuận với người lao động về khoản phụ cấp này và quy định cụ thể trong hợp đồng lao động, TƯLĐTT hay quy chế tiền lương của doanh nghiệp.
Điều đó cũng đồng nghĩa với việc giá trị suất ăn ca phụ thuộc vào sự quan tâm của doanh nghiệp và kết quả đàm phán, thương lượng của Công đoàn mà chủ yếu là CĐCS.
Có thể thấy, cùng với các chế độ về tiền lương, tiền thưởng, thời gian nghỉ ngơi, suất ăn ca cũng là mối quan tâm hàng đầu của người lao động, vì đối với họ bữa ăn giữa ca luôn được xem là bữa ăn chính trong ngày, có ảnh hưởng lâu dài tới sức khỏe. Chính vì vậy, tăng giá trị suất ăn ca cũng là một đề xuất phổ biến trong một số cuộc ngừng việc trên địa bàn tỉnh Ninh Bình những ngày đầu năm 2022.
Kết luận số 03/KL-BCH về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 7c/NQ-BCH ngày 25/2/2016 của Tổng Liên đoàn cũng vẫn chỉ là nội dung mang tính áp dụng để tổ chức Công đoàn tuyên truyền, vận động, chưa có văn bản, chế tài nào xử lý những doanh nghiệp cố tình không quan tâm đến chất lượng cơm ca của người lao động. Do vậy, để nâng cao giá trị suất cơm ca, thời gian tới nên thực hiện một số giải pháp đồng bộ. Đó là:
*Đối với các đơn vị doanh nghiệp
- Ngoài việc tự giác thực hiện tốt các chế độ, chính sách, quan tâm chăm lo đến đời sống, các doanh nghiệp cần tiếp tục quan tâm cải thiện bữa ăn để người lao động có sức khỏe, tinh thần lạc quan, yên tâm làm việc. Phúc lợi từ cơm ca tốt, cũng sẽ góp phần mang lại năng suất trong lao động, hiệu quả trong sản xuất kinh doanh, tạo nên thương hiệu của mỗi doanh nghiệp.
- Đối với các doanh nghiệp có bố trí bếp ăn và tự cung cấp suất ăn ca cho người lao động, cần đầu tư xây dựng, sử dụng các kho lạnh để bảo quản, đảm bảo độ tươi, sống của thực phẩm, không để thực phẩm tồn sau 24 giờ. Đối với các doanh nghiệp thuê nhà cung cấp suất ăn hoặc người lao động tự chuẩn bị suất ăn ca, cần bố trí phòng lạnh để bảo quản suất ăn, giảm thiểu nguy cơ mất an toàn vệ sinh thực phẩm. Triển khai lấy mẫu và lưu mẫu để kiểm tra chất lượng của bữa ăn, nhằm kiểm soát được chất lượng bữa ăn cho người lao động.
- Thường xuyên thay đổi thực đơn hằng tuần và 02 thực đơn/bữa để người lao động lựa chọn cho phù hợp với khẩu vị riêng. Trong thực đơn, các ngày liên tiếp không sử dụng những loại thực phẩm giống nhau để đảm bảo sự phong phú của nhóm thực phẩm, tránh việc sử dụng thực phẩm tồn từ hôm trước. Mỗi suất ăn cần đầy đủ 4 nhóm thực phẩm chính: đạm, rau xanh, tinh bột và chất béo.
- Giám sát việc nhập thực phẩm từ các nhà cung cấp, thực phẩm phải có nguồn gốc rõ ràng; liên kết, hợp đồng với nhiều nhà cung cấp thực phẩm để luôn luôn chủ động về nguồn cung cấp.
- Phối hợp tốt với các cơ quan chức năng trong chấp hành các quy định về vệ sinh an toàn thực phẩm. Xây dựng các phương án, biện pháp chịu trách nhiệm hoàn toàn với việc đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm trong mỗi suất ăn ca tại doanh nghiệp.
*Đối với các cấp công đoàn:
- Công đoàn các cấp nhất là CĐCS tiếp tục quan tâm đến công tác tuyên truyền, vận động, giúp doanh nghiệp hiểu được sức khỏe là tài sản quý, cần coi trọng bữa cơm ca để đảm bảo tái tạo sức lao động. Người lao động khỏe mạnh, an toàn khi tham gia ăn ca tại doanh nghiệp mới có thể đảm bảo sức khỏe để lao động.Đồng thời, giúp doanh nghiệp thấy được cơm ca cũng là một trong những phúc lợi giúp thu hút lao động, giữ chân người lao động trong bối cảnh các khu, cụm công nghiệp trong tỉnh đang thiếu nguồn nhân lực.
- CĐCS cử đại diện cán bộ công đoàn, đoàn viên, phối hợp với cán bộ phòng chức năng của doanh nghiệp thường xuyên tham gia kiểm tra hàng ngày từ khâu sơ chế, chế biến thực phẩm và chia thức ăn của nhà bếp và nhà cung cấp suất ăn. Ngoài ra, bố trí các cuộc kiểm tra đột xuất nhằm phát hiện những sơ suất, vi phạm trong đảm bảo an toàn thực phẩm để kịp thời chấn chỉnh.
- Đề xuất doanh nghiệp quan tâm trong một số dịp đặc biệt như lễ, tết, ngày kỷ niệm thành lập doanh nghiệp.., bố trí suất ăn đặc biệt để động viên tinh thần người lao động.
- Công đoàn cấp trên cần tăng cường hoạt động hỗ trợ, hướng dẫn CĐCS để các đơn vị chủ động đề xuất, đưa nội dung bữa ăn ca và tăng giá trị suất ăn ca vào đối thoại và thương lượng, ký kết TƯLĐTT; chú trọng hoạt động đối thoại, thương lượng tập thể cấp trên cơ sở, nhất là cấp nhóm doanh nghiệp, ngành để làm cơ sở giúp CĐCS đối thoại, thương lượng tại cấp doanh nghiệp. Trong thỏa ước, quy định rõ trách nhiệm nếu doanh nghiệp để sảy ra tình trạng ngộ độc thực phẩm hoặc mất an toàn vệ sinh thực phẩm.
* Đối với các cơ quan chức năng
Để doanh nghiệp quan tâm nhiều hơn đến chất lượng bữa cơm ca, rất cần có sự tham gia từ phía các cơ quan chức năng.
- Ký quy chế phối hợp trong công tác thanh tra, kiểm tra, tập huấn nâng cao kiến thức về an toàn thực phẩm, phòng chống ngộ độc thực phẩm cho các cơ sở cung cấp suất ăn hoặc các bếp ăn của doanh nghiệp, phân công rõ trách nhiệm trong công tác quản lý an toàn thực phẩm bếp ăn tập thể giữa cơ quan quản lý khu, cụm công nghiệp với cơ quan y tế.
- Quy định bắt buộc áp dụng đối với một số trang bị, điều kiện và yêu cầu các doanh nghiệp thực hiện nhằm bảo đảm vệ sinh tại khu nấu ăn, chế biến và bảo quản thức ăn.
- Tổng hợp, đề xuất ban hành định mức bữa ăn ca đối với người lao động nói chung và với một số ngành nghề, công việc nói riêng làm căn cứ cho các đơn vị, doanh nghiệp tổ chức và hỗ trợ bữa ăn ca cho người lao động.
- Tham mưu và đề xuất biện pháp ổn định giá cả, hàng hoá, nguồn cung cấp thực phẩm đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm…
Không có sức khỏe, không có dinh dưỡng thông qua bữa ăn thì khó có thể tái tạo lại sức lao động. Bữa ăn giữa ca có tác động rất lớn đến tinh thần và năng suất làm việc của người lao động. Suất ăn ca vì vậy vừa là lợi ích của người lao động đồng thời cũng là lợi ích của doanh nghiệp. Bữa cơm ca được quan tâm cả về chất lượng và giá trị thể hiện rõ nét sự quan tâm, trách nhiệm của doanh nghiệp, của tổ chức công đoàn và các cơ quan chức năng đối với người lao động. Xây dựng mối quan hệ sản xuất văn minh, xây dựng văn hóa doanh nghiệp và góp phần cho sự phát triển bền vững của mỗi doanh nghiệp thể hiện một phần từ giá trị suất cơm ca./.
Nguyễn Hồng Nhung, PCT Công đoàn các khu công nghiệp
